Γενικό Λύκειο Καλαβρύτων

Τα 14 σημεία για την ποιότητα στην εκπαίδευση
(συντάκτης: Διαχειριστής , ημερ/νία: 28-02-2012)

O Joseph Fields διαμόρφωσε 14 σημεία για την ποιότητα στην εκπαίδευση. Πρέπει να σημειωθεί ότι μερικοί συγγραφείς προτείνουν το διαχωρισμό της θεωρίας του Deming για το μάνατζμεντ από τις απόψεις του σχετικά με την εκπαίδευση και τα σχολεία, οι οποίες δεν είναι απαραίτητα συνώνυμες. Μάλιστα προτείνουν την αντικατάσταση του όρου «Διοίκηση Ολικής Ποιότητας» με τον αντίστοιχο όρο «Εκπαίδευση Ολικής Ποιότητας».

Τα 14 σημεία είναι τα ακόλουθα:

1. Η δημιουργία συνέχειας και συνέπειας στη διατύπωση του σκοπού με προσανατολισμό τη συνεχή βελτίωση των μαθητών και της διδασκαλίας, προκειμένου οι απόφοιτοι να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του διεθνούς ανταγωνισμού
Τα σχολεία θα πρέπει να σκέφτονται με βάση τις προοπτικές που διαγράφει το μέλλον και να βρίσκονται τουλάχιστον δέκα με είκοσι χρόνια μπροστά απ? το σήμερα. Πρέπει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του σήμερα καθώς και εκείνα που θα προκύψουν αύριο, βελτιώνοντας την ποιότητα των διαδικασιών τους. Τα σημερινά προβλήματα απαιτούν να δοθεί μεγάλη προσοχή στην ποιότητα των αποφοίτων και σε άλλα θέματα λειτουργίας του σχολείου, όπως στον προϋπολογισμό, στο προσωπικό, στο αναλυτικό πρόγραμμα, στη διδασκαλία κ.α. Η στροφή του ενδιαφέροντος προς τον μαθητή εκπαιδευόμενο προϋποθέτει την ύπαρξη στρατηγικών ανάπτυξης και επικοινωνίας, που να ικανοποιούν τις ανάγκες των πελατών ? μαθητών.

2. Υιοθέτηση της νέας φιλοσοφίας από τη διοίκηση
Σύμφωνα με τον Deming είμαστε σε μια νέα εποχή. Εκπαιδευτικοί και σχολεία πρέπει να αντιληφθούν τις προκλήσεις της νέας εποχής, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να επενδύσουν σ? αυτή την ηγεσία που θα προωθήσει τις κατάλληλες αλλαγές. Η εκπαιδευτική ηγεσία πρέπει να προετοιμαστεί πρώτα η ίδια και στη συνέχεια να προετοιμάσει τους μαθητές για τη νέα εποχή, στην οποία όσοι θα παράγουν τα καλύτερα προϊόντα και τις καλύτερες υπηρεσίες, καθώς και εκείνοι που θα έχουν τη μέγιστη δυνατή πρόσβαση στις πληροφορίες, θα καθίστανται διεθνώς ρυθμιστές των πραγμάτων. Επομένως δεν υπάρχει ούτε χώρος, ούτε χρόνος διατήρησης του σημερινού «status quo» στα σχολεία. Η νέα φιλοσοφία ηγεσίας στηρίζεται στην αξιοποίηση τωνικανοτήτων και επιδεξιοτήτων του καθενός μέσα στο σχολείο, που θεωρούνται απαραίτητες στην επίλυση των προβλημάτων του σχολείου.

3. Οικοδόμησε την ποιότητα της εκπαίδευσης από την αρχή. Περιόρισε την χρησιμοποίηση των tests για την επίτευξη της ποιότητας
Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να αναθεωρήσουν την αξία της μαζικής αξιολόγησης των γνώσεων, με βάση τις επιδόσεις στα διάφορα tests. Η αξιολόγηση της επίδοσης θα πρέπει να γίνεται σε κάθε σημείο της διαδικασίας διδασκαλίας και όχι στο τέλος κυρίως της σχολικής χρονιάς για τη διαπίστωση της προαγωγής ή μη. Η αξιολόγηση της προόδου του μαθητή στο τέλος του μαθήματος, κρίνεται ως αναξιόπιστη διότι δεν μπορεί να βελτιώσει την απόδοσή του και επιπλέον ενισχύει τη δημιουργία αρνητικών συναισθημάτων. Η οικοδόμηση της ποιότητας αρχίζει από το σπίτι και συνεχίζεται μέσα στο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος του σχολείου, αποτελεί μια συνεργατική προσπάθεια όλων των συμμετεχόντων της εκπαιδευτικής διαδικασίας (υπουργείου, στελεχών εκπαίδευσης, τοπικών φορέων, γονέων) και πρέπει να στηρίζεται στη συνεχή υποστήριξη τους. Ο σχεδιασμός του οργανωτικού περιβάλλοντος πρέπει να ανταποκρίνεται στην αποστολή του σχολείου, στην εξυπηρέτηση του πελάτη ? μαθητή, στη δέσμευση για μάθηση και στον συστηματικό τρόπο λύσης των προβλημάτων για τη βελτίωση της ποιότητας. Ο σχεδιασμός της ποιότητας στο χώρο της εκπαίδευσης απαιτεί καινούρια σκέψη, που θα δίνει έμφαση στην ικανοποίηση των εσωτερικών πελατών της εκπαίδευσης (καθηγητές), καθώς και στη βελτίωση των διαδικασιών μάθησης.

4. Δημιουργία μιας μακροχρόνιας σχέσης εμπιστοσύνης
Ποιότητα και εμπιστοσύνη συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον Peterson «Αν θέλεις να έχεις ποιότητα σε μια βιώσιμη βάση, πρέπει να υπάρχει εμπιστοσύνη. Χωρίς την εμπιστοσύνη, μπορεί ένα καλά σχεδιασμένο και λεπτομερές σύστημα διασφάλισης της ποιότητας να καταστεί αποτυχία...». Η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ σχολείου, συντελεστών εκπαίδευσης και κοινότητας αποτελεί πρωταρχικό σκοπό. Επίσης πρέπει να αναγνωριστεί ο ρόλος του καθενός μέσα στην εκπαίδευση ως προμηθευτή και πελάτη ? χρήστη ταυτόχρονα. Η έννοια του μοναδικού προμηθευτή έρχεται από την ιδέα ότι λίγοι άνθρωποι κατέχουν αρκετή γνώση που να τους καθιστά ικανούς να συνεργάζονται αποτελεσματικά με περισσότερους από ένα προμηθευτή. Η ποιότητα του σχολείου στηρίζεται στην ποιότητα όλων των παραγόντων που εισρέουν στο σχολικό σύστημα. Ο γονέας μπορεί να θεωρηθεί ως προμηθευτής της πιο πολύτιμης πηγής του σχολικού συστήματος, του παιδιού και ταυτόχρονα ως εσωτερικός καταναλωτής που εξυπηρετεί το δάσκαλο. Οι γονείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η εκπαίδευση δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνη της, οι εκπαιδευτικοί δεν μπορεί να είναι γονείς, κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι, για το σκοπό αυτό θα πρέπει να υπάρχει κατάλληλη υποδομή και στήριξη των παιδιών από οργανωμένες υπηρεσίες, ώστε το σχολείο να αφεθεί ελεύθερο στην άσκηση του έργου του.

5. Συνεχιζόμενη βελτίωση
Η συνεχής βελτίωση και ανάπτυξη όλων εκείνων των δραστηριοτήτων, που στοχεύουν στην ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου θα πρέπει να συμβαδίζει παράλληλα με την προσπάθεια μείωσης κάθε πιθανής αποτυχίας. Στην Ιαπωνία υπάρχει συγκεκριμένη λέξη για τη συνεχιζόμενη διαδικασία βελτίωσης, με το όνομα Kaizen, η οποία εμπεριέχει την έννοια του σεβασμού και της συνείδησης της δύναμης των διαδικασιών. Το Kaizen σημαίνει τις συνεχιζόμενες και αυξανόμενες βελτιώσεις για την παρεχόμενη ποιότητα, για τους Ιάπωνες φανερώνει τη βαθιά σιγουριά μέσα τους, πως η ποιότητα ανταμείβει με την ασφάλεια που παρέχει στο χώρο εργασίας, το σεβασμό, την αυξανόμενη προσωπική συνεισφορά και τη μακροπρόθεσμη φήμη, που δημιουργεί. Το Kaizen σημαίνει απλά τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη και εμπλέκει κάθε ενδιαφερόμενο μέσα στην εκπαίδευση. Στην εκπαίδευση το Kaizen ξεκινάει από την κορυφή και διαχέεται σ? ολόκληρο τον οργανισμό, απαιτεί αφοσιωμένη διοίκηση, που να μεταδίδει τη δύναμη της συνεχούς βελτίωσης μέσα από τις διαδικασίες του σχεδιασμού, της επικοινωνίας, της συμμετοχής και της διευκόλυνσης των σχολικών προγραμμάτων. Όταν η εκπαιδευτική διοίκηση αρχίσει να ρωτά «Πώς μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι», η εκπαίδευση θα βελτιωθεί.

6. Εκπαίδευση όλων πάνω στο αντικείμενο της δουλειάς τους
Η διοίκηση του σχολείου θα πρέπει να διοργανώνει προγράμματα εκπαίδευσης για τους νεοεισερχόμενους εκπαιδευτικούς, προκειμένου να εξοικειωθούν με τα σχολικά τους καθήκοντα και τις προσδοκίες γενικότερα του σχολείου. Ο καθένας χρειάζεται συνεχή εκπαίδευση πάνω στο συγκεκριμένο ρόλο, που καλείται να διαδραματίσει ως μέλος μιας επιτροπής, ως γονέας, ως δάσκαλος, ως διευθυντής ή βοηθός. Ο καθένας χρειάζεται να εκπαιδευθεί πάνω στη χρήση των εργαλείων ποιότητας, στους τρόπους επίλυσης των προβλημάτων, στη λήψη των αποφάσεων και στις στρατηγικές εστίασης στις ανάγκες των πελατών ? χρηστών της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να είναι διαφορετική και να αποτελεί μια μικρή θυσία στον κάθε εκπαιδευόμενο.

7. Ικανή και αποτελεσματική ηγεσία
Οι ηγέτες στην εκπαίδευση θα πρέπει να αρχίσουν να απομακρύνουν τα διάφορα εμπόδια στην πρόοδο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ μάνατζμεντ και ηγεσίας. Το μάνατζεμεντ ασχολείται με την διαχείριση υλικών πόρων και τους ανθρώπους ως χειριστές των υλικών πόρων, ενώ η ηγεσία συνδέεται κατευθείαν με την ψυχή των ανθρώπων και τις πράξεις τους, ήτοι με τη συμπεριφορά των ανθρώπων και τις πράξεις τους. Οι ηγέτες επηρεάζουν τα άτομα προς την σωστή κατεύθυνση, μεταδίδουν το όραμα του οργανισμού, ενθαρρύνουν την συμμετοχή, την υπευθυνότητα και βοηθούν τα άτομα να θεωρούν δικιά τους υπόθεση την λήψη αποφάσεων καθώς και την λύση των προβλημάτων του οργανισμού. Οι ηγέτες πρέπει να προέρχονται μέσα από τα μέλη των ομάδων, παρά να διορίζονται από κάποια αρχή, να μπορούν να διακρίνουν το πρόβλημα και να έχουν τη γνώση και την ικανότητα να ηγηθούν.

8. Απομάκρυνση του φόβου
Το όγδοο σημείο του Deming αναφέρεται στην απομάκρυνση του φόβου από το σχολείο, διότι εμποδίζει τη μέγιστη δυνατή απόδοση των ανθρώπων, την ελεύθερη έκφραση των ιδεών τους, την ανάληψη ρίσκου, την αναζήτηση νέων πληροφοριών καθώς και την επίλυση των προβλημάτων. Ο Deming προκαλεί τους εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουν σχολικά περιβάλλοντα, στα οποία οι δυνατές σχέσεις του αμοιβαίου σεβασμού και της εμπιστοσύνης να παίρνουν τη θέση του φόβου, της υποψίας και της διάσπασης. Οι ψυχολόγοι μας πληροφορούν ότι ο φόβος προκαλεί αντίσταση στην αλλαγή, εμποδίζει την ανοιχτή επικοινωνία και κρατά κλειστή τη σκέψη μπροστά στη νέα γνώση. Το μέλλον μας εξαρτάται από την υποστήριξη των ατομικών προσπαθειών, την προθυμία αναγνώρισης της καινοτομίας και την ανεμπόδιστη έκφραση της ελεύθερης και ανοιχτής επικοινωνίας. Στα σχολεία ποιότητας η συνεχής βελτίωση και πρόοδος επιτυγχάνεται χωρίς φόβο.

9. Καθιέρωση της ομαδικής εργασίας για την κατάργηση των εμποδίων μεταξύ των διαφόρων τμημάτων και την αποτελεσματικότερη μάθηση
Οι ομάδες εργασίας σε κάθε οργανισμό αποτελούν το βασικό συστατικό της εφαρμογής της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης, τη βελτίωση της επικοινωνίας και την εξέλιξη της ανεξαρτησίας του οργανισμού. Η ομάδα εργασίας πρέπει να επεκταθεί σ? όλες τις λειτουργίες του οργανισμού, να εισχωρήσει παντού, να χρησιμοποιηθεί ευρύτατα στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων και στον τρόπο επίλυσης των προβλημάτων. Μπορεί να λειτουργήσει ως αγωγός πληροφόρησης της διοίκησης, σχετικά με τις αλλαγές που θεωρούνται απαραίτητες για τη βελτίωση της ποιότητας και να καταστεί ένα ισχυρό μέσο στη διαδικασία της πρότασης και της υλοποίησης των αλλαγών. Όπως έχει πει και ο Philip Crosby «Το να αποτελεί κάποιος μέλος μιας ομάδας δεν συνιστά μια φυσική ανθρώπινη λειτουργία, αλλά κάτι, που μαθαίνεται»129. Η εκπαίδευση πάνω στην ομάδα εργασίας και η απόκτηση ικανότητας επίλυσης προβλημάτων συνιστούν αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας . Η δημιουργία ομάδας δεν είναι απλά μια συσπείρωση προσώπων. Οι ομάδες έχουν προσανατολισμένους στόχους, χρησιμοποιούν πολυδύναμο τρόπο σκέψης, μειώνουν τις διαφωνίες στην εφαρμογή των αποφάσεων και εστιάζουν την προσοχή τους στα προβλήματα και τις λύσεις τους.

10. Εργαστείτε από μόνοι σας, καταργώντας τα συνθήματα, τις παροτρύνσεις και τους ποσοτικούς στόχους, που απαιτούν διαρκώς νέα επίπεδα απόδοσης.
Η εμπειρία έχει δείξει, ότι όταν η διατύπωση των στόχων γίνεται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς ή τις ομάδες εργασίας, παρατηρείται υψηλότερο επίπεδο απόδοσης των μαθητών και του σχολείου απ? ότι στην περίπτωση που οι στόχοι διατυπωθούν μονομερώς από τη διοίκηση. Έχει διαπιστωθεί ότι περισσότερο από το 80% των προβλημάτων, που σχετίζονται με την επίτευξη της ποιότητας σ? ένα οργανισμό, οφείλονται στον τρόπο λειτουργίας του συστήματος και το 20% έχουν να κάνουν με προβλήματα εκτός συστήματος. Αυτό συνεπάγεται για την εκπαίδευση έμφαση στο σχεδιασμό του συστήματος και όχι στην επιμέρους αντιμετώπιση εκπαιδευτικών προβλημάτων. Οι σκοποί της εκπαίδευσης θα πρέπει να κατευθύνονται από κάτω προς τα επάνω. Τα άτομα που βρίσκονται κοντά στο πρόβλημα πρέπει να διαθέτουν την απαραίτητη γνώση και πληροφόρηση για να επιλέξουν τη σωστή λύση, δεδομένου ότι επιτακτική ανάγκη του μάνατζμεντ σήμερα είναι να βοηθήσεις τα άτομα να διοικήσουν τον εαυτό τους και να ιδούν τους εαυτούς τους ως μέρη του συστήματος.

11. Περιορίστε τους ποσοτικούς στόχους για το προσωπικό και τη διοίκηση
Στις επιχειρήσεις οι ποσοτικοί στόχοι χρησιμοποιούνται για την αύξηση του κέρδους και την παροχή κινήτρων στους υπαλλήλους, ενώ στα σχολεία η χρησιμοποίηση των ποσοτικών στόχων γίνεται χωρίς κίνητρα για τους δασκάλους και τους μαθητές. Η χρήση των αριθμών μπορεί να είναι αποτελεσματική στην περίπτωση που επιδιώκουμε τη μείωση του κόστους ή όταν θέλουμε να είμαστε περισσότερο δίκαιοι και αντικειμενικοί στους μαθητές. Ποια είναι όμως η πραγματική τους επίδραση στο επίπεδο της μάθησης και της διδασκαλίας; Δεν θα πρέπει να αποτελούν τον προορισμό της εκπαίδευσης, αλλά μόνο τις λευκές γραμμές του δρόμου.

12. Οι άνθρωποι έχουν απεριόριστες δυνατότητες
Πρέπει να απομακρύνουμε τα εμπόδια, που στερούν από τα άτομα την υπερηφάνεια για την εργασία τους, να εξαλείψουμε κάθε μορφή ανταγωνισμού που δημιουργεί νικητές και χαμένους και τη θέση του ανταγωνισμού να λάβει η συνεργασία. Ο Deming είναι εξαιρετικά επικριτικός ακόμα και καταδικαστικός για αρκετές από τις πρακτικές του σχολείου, όπως τη χρήση της βαθμολογίας, επειδή καταστρέφει την έμφυτη χαρά της μάθησης, την υιοθέτηση «των χρυσών αστεριών» για την απόδοσητων μαθητών ή την επιτυχή ολοκλήρωση μιας εργασίας, την αξιολόγηση σχολείων και καθηγητών με βάση την καταλληλότητα τους ή τη χρήση άλλων κριτηρίων καθώς και οποιασδήποτε πρακτική ή διαδικασία του σχολείου, που οδηγεί σε νικητές και χαμένους. Ο ίδιος πιστεύει ότι δεν έχει σημασία το πόσο έμαθε ο μαθητής, αλλά το τι μπορεί να κάνει με αυτά που έμαθε. Το σχολείο ισχυρίζεται ο Deming οφείλει να αξιοποιήσει στο μέγιστο τις δυνατότητες των μαθητών για την απόκτηση των γνώσεων, καθώς ο μαθητής θα πραγματοποιήσει το καλύτερο, που μπορεί να κάνει μέσα στα πλαίσια των προσωπικών του στόχων και δυνατοτήτων. Οι μαθητές και καθηγητές αντιλαμβάνονται την αξία της αξιολόγησης σαν μέσο για να πάρει κάποιος μαθητής το άριστα (Α). Η αξιολόγηση αποτελεί ένα είδος αναγνώρισης ή ανταμοιβής και εμπεριέχει πάντα το στοιχείο της υποκειμενικότητας. Οι μαθητές θα μελετήσουν τόσο, όσο απαιτείται για να πάρουν τον αναμενόμενο βαθμό και θα στερηθούν τη χαρά της μάθησης, υπακούοντας τυφλά στις επιταγές της αναγνώρισης για την εκπλήρωση των προτύπων που έθεσαν άλλοι για αυτούς.

13. Καθένας μπορεί συνεχώς να αυτοβελτιώνεται και να επιμορφώνεται
Μελέτησε, μάθε, βελτιώσου. Ακόνισε το μυαλό σου, διότι με τις γνώσις σου μπορείς να επηρεάσεις τις σκέψεις και την πρόοδο των άλλων καθώς και ολόκληρο τον οργανισμό. Δεύτερο με βάση το στόχο δημιουργείς πλάνο επίλυσης του προβλήματος, το οποίο εφαρμόζεις αρχικά σε μικρή κλίμακα και καταγράφεις τα αποτελέσματα. Τρίτο μελετάς τα αποτελέσματα, προσδιορίζεις τι πρέπει να αναθεωρηθεί ή να εφαρμοστεί και τέταρτο εφαρμόζεις τη λύση σε ευρεία κλίμακα, χρησιμοποιείς ό,τι έμαθες από την πιλοτική εφαρμογή και συνεχίζεις τη διαδικασία του κύκλου.

14. Η υιοθέτηση της νέας φιλοσοφίας είναι υπόθεση και ευθύνη όλων των ατόμων, που μετέχουν της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπως διευθυντών, καθηγητών, μαθητών και γονέων
Η εκπαιδευτική διοίκηση οφείλει να εισαγάγει και να προσπαθήσει να εφαρμόσει τα δέκα τέσσερα σημεία του Deming, παράλληλα με τη συνεχή χρησιμοποίηση του κύκλου Deming στη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος. Ο κύκλος του Deming ή κύκλος του Shewhart αποτελείται από μια σειρά ενεργειών, που είναι αναγκαίες για κάθε συστηματική προσέγγιση στη διαδικασία βελτίωσης οποιουδήποτε συστήματος. Τα επαναλαμβανόμενα στάδια στον κύκλο Deming είναι τα εξής: ο σχεδιασμός (Plan), η δράση (Do), ο έλεγχος (Check- Study) και η βελτίωση (Act). Έτσι με βάση τα προαναφερόμενα στάδια του κύκλου, πρώτα θα γίνει ο προσδιορισμός του προβλήματος, η έρευνα και ανάλυση του προβλήματος με παράλληλη λήψη διορθωτικών μέτρων. Δεύτερο με βάση το στόχο δημιουργείς πλάνο επίλυσης του προβλήματος, το οποίο εφαρμόζεις αρχικά σε μικρή κλίμακα και καταγράφεις τα αποτελέσματα. Τρίτο μελετάς τα αποτελέσματα, προσδιορίζεις τι πρέπει να αναθεωρηθεί ή να εφαρμοστεί και τέταρτο εφαρμόζεις τη λύση σε ευρεία κλίμακα, χρησιμοποιείς ό,τι έμαθες από την πιλοτική εφαρμογή και συνεχίζεις τη διαδικασία του κύκλου.
Η υιοθέτηση της ολικής ποιότητας συνιστά ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης, που γνωρίζει ότι όλοι μπορούν να συνεισφέρουν, ότι η από κοινού σκέψη οδηγεί σε ορθότερες αποφάσεις, από το να αποφασίζει κανείς μόνος του, που γνωρίζει επίσης ότι πολλά από τα προβλήματα σ? ένα οργανισμό σχετίζονται με τη συμπεριφορά της διοίκησης, η οποία έχει καθήκον να βελτιώσει τις ανθρώπινες συνθήκες.
Η διοίκηση της ποιότητας στην εκπαίδευση αναφέρεται στη διασφάλιση της ποιότητας των προγραμμάτων σπουδών, των μεθόδων διδασκαλίας και της χρήσης των νέων τεχνολογιών, στην παρακολούθηση των επιτευγμάτων των μαθητών, στις ευκαιρίες απασχολησιμότητάς τους, στην καταλληλότητα και τη διαθεσιμότητα των διδασκόντων καθώς και στην επάρκεια και την αξιοπιστία της υλικοτεχνικής υποδομής.